Besin Grupları 1 – Süt Grubu
Süt ve süt yerine geçen besinler; yoğurt, peynir ve kefir gibi sütten yapılan besinlerdir. Bu besinler protein, kalsiyum, fosfor, B2 vitamini (riboflavin) ve B12 vitamini olmak üzere birçok besin öğesinin önemli kaynağıdır. Başta yetişkin kadınlar ve gençler olmak üzere tüm yaş gruplarının süt grubundan besinleri her gün tüketmesi gerekmektedir.
Kalsiyum kemiklerin ve dişlerin sağlıklı gelişiminde ve hücre çalışmasında önemli rol oynar. Tüketilmesi önerilen miktar; yaş, cinsiyet ve fizyolojik duruma (büyüme ve gelişme dönemi, gebelik ve emziklilik, yaşlılık) göre değişiklik göstermektedir. Sütün vitamin D (%13) ve kalsiyum (%21) için en büyük kaynaklardan biri olduğunu gösterilmiştir. Fakat özellikle genç yetişkin kadınlar süt grubu besinleri tüketmeyi ihmal etmektedir. Genç yetişkin kadınların süt grubu besinlerden günde 2–3 porsiyon (450 gr) tüketmesi önerilmektedir.
Türk toplumunda süt grubu besinlerin tüketme alışkanlığının yeterince yaygın olmaması olarak açıklanmıştır. Süt grubunun yetersiz tüketilmesi kalsiyum yetersizliğine neden olacağı, kadınlarda menopoz döneminde kemik ve dişlerden kalsiyum çekiminin artacağı göz önüne alındığında olumsuz görülmektedir.
Besin Grupları 2 – Et-Yumurta-Kurubaklagil Grubu
Et, tavuk, balık, yumurta, kuru fasulye, nohut ve mercimek gibi kurubaklagiller, ceviz, fındık, fıstık gibi yağlı tohumlar bu grupta bulunur. Bu grup; protein, demir, çinko, fosfor, magnezyum, B6, B12, B1 ve A vitamini, posa (kuru baklagiller) yönünden önemli kaynaklardır. Büyüme gelişme, hücre yenilenmesi, doku onarımı ve görme işlevinde görev alan besin öğelerinin birçoğu bu grupta yer alır. Hastalıklara karşı direnç kazanılmasında önemli rol oynayan besin grubudur.
Besin Grupları 3 – Sebze-Meyve Grubu
Bitkilerin her türlü yenebilen kısmı sebze ve meyve grubuna girer. Bileşimlerinin önemli kısmını su oluşturur. Bu nedenle günlük enerji, yağ ve protein ihtiyacına çok az katkıda bulunurlar. Bunun yanında vitamin ve mineral bakımından zengindirler. Folik asit, A vitaminin ön öğesi olan beta-karoten, E, C, B2 vitamini, kalsiyum, potasyum, demir, magnezyum, posa ve diğer antioksidan özelliğe sahip olan öğelerden zengindirler. Büyüme ve gelişmeye yardımcı , hücre yenilenmesini ve doku onarımını sağlayan , kan yapımında görev alan , diş ve diş eti sağlığını koruyan, deri ve göz sağlığı için gerekli temel öğeleri içerirler. Barsakların düzenli çalışmasında yardımcıdırlar.
Besin Grupları 4 – Tahıl Grubu
Tahıllar Türk toplumunun genel besin grubudur. Buğday, pirinç, mısır, çavdar ve yulaf gibi tahıl taneleri ve bunlardan yapılan un, bulgur, gevrek ve benzeri ürünler bu grup içine dahildir. Tahıl ve tahıl ürünleri; vitamin, mineral, protein, karbonhidrat (nişasta, lif) ve diğer besin öğelerini içermeleri nedeniyle sağlık açısından önemli bir besin grubudur. İçerdikleri proteinin kalitesi düşük olmakla birlikte kuru baklagiller ya da et, süt, yumurta gibi besinlerle bir arada tüketildiklerinde içerdikleri proteinin kalitesi arttırılabilir. Ayrıca tahıllar bir miktar yağ da içerirler. Bu yağ vitamin E’ den zengindir. Tahıllar B12 dışındaki B grubu vitaminlerinden zengin, özellikle B1 vitaminin (tiamin) en iyi besin kaynağıdır. Bu vitaminler tahıl tanelerinin genellikle kabuk ve özünde bulunur.
Türkiye’de üniversitede okuyan genç yetişkinlerin beslenme durumunun incelendiği çalışmalarda özellikle kızlarda ekmek başta olmak üzere tahıl grubunda yer alan yiyecekleri yetersiz tükettikleri görülmüştür.
Ekmek ve diğer tahılların tiamin (%25) için en önemli kaynak olduğunu gösterilmiştir (demir %22, riboflavin %20, niasin %16, vitamin B6 %16 ve fosfor %14). Bu gruptan genç yetişkinlerin günde 4–6 porsiyon tüketmeleri önerilmektedir. Tahıl grubunun önerilenden yetersiz tüketilmesi başta tiamin olmak üzere, riboflavin, niasin, demir ve vitamin B6 gibi besin öğelerinin de yetersiz alınmasına neden olmuş olabileceği belirtilmiştir.
Besin Grupları 5 – Yağ ve Şeker
Diyetteki toplam yağ içeriğinin diyetin toplam enerjisine olan katkısı %25-35 arasında değişiklik göstermektedir. Yağların günlük tüketim miktarı kadar hangi yağın tüketildiği de önemlidir. Genellikle diyetteki yağın %7-8’lik kısmının doymuş yağlardan, %12-17 tekli doymamış yağlardan ve ≤%10 çoklu doymamış yağlardan karşılanması önerilmektedir.
Pratik olarak günlük tüketilecek yağın üçte biri doymuş yağ, üçte biri tekli doymamış yağ ve geriye kalan üçte biri ise çoklu doymamış yağ asitlerinden oluşan yağlardan karşılanması önerilir. Ayrıca yaşın ilerlemesi, çevresel, genetik ve diğer faktörlerinde eklenmesiyle diyette kolesterol miktarının 250-300 mg/gün ile sınırlı tutulması gerekmektedir.
Ülkemizde genellikle hamur işi ve sütlü tatlılar, reçel, bal, marmelât sıklıkla sevilerek tüketilen besinlerdir ve enerji içerikleri yüksektir. Ayrıca kolalı ve gazlı içecekler, hazır meyve suları, şekerlemeler, dondurma, kek ve kurabiyeler şeker eklenerek üretilen besinlerdir. Özellikle çocuk ve gençler tarafından sıklıkla tüketilmektedir. Şeker ve şekerli besinlerin fazla miktarda tüketimi aşırı enerji alımının nedenidir ve vücut ağırlığının artmasına (şişmanlığa) ve besleyici değeri yüksek olan besinlerin tüketiminin de azalmasına neden olur. Bu nedenle bu tür besinlerin tüketiminin azaltılması büyük önem taşımaktadır.